Ostatnio na kanale BBC Knowledge oglądałem program popularnonaukowy Pochodzenie człowieka. W trzech odcinkach prowadząca dr Alice Roberts w przystępny sposób przedstawiła dużo ciekawych faktów związanych z rozwojem naszego gatunku. Wiele z nich, bazując na nowych wynikach badań naukowych, ukazywało nasze losy i rozwój społeczności ludzkich w ciekawej, nowatorskiej perspektywie.

Przykładowo w trzecim odcinku, poświęconym naszemu mózgowi, dr Roberts pokazała jak z biegiem dziejów zmieniały się istoty człekokształtne, powiększał się ich mózg, dając im większą elastyczność w dostosowywaniu się do zmieniającego się otoczenia. Mózg Homo Sapiens jest dużo większy od mózgu naszych poprzedników.

Powiedzmy, że to są raczej znane nam fakty, ale tu zaczyna się ciekawa historia. Otóż duży mózg i sporych rozmiarów czaszka stanowi wyzwanie dla biologii. Prowadząca pokazała kość miednicy kobiety i porównała wielkość otworu miednicy z wielkością czaszki noworodka. Widać było wyraźnie, że wielkość czaszki osiągnęła maksimum by i tak nie bez problemów przecisnąć się przez miednicę matki.

Skutkuje to tym, że mózg, czyli czaszka rośnie jeszcze długo po narodzinach, by osiągnąć właściwe rozmiary. Ten proces wymaga lat – dla Homo Sapiens ok. ośmiu. W przypadku naszego gatunku wychowanie potomstwa jest więc procesem dłuższym.

Wymaga on odpowiedniej “obudowy” społecznej – rodziny. W dawnych czasach, a i współcześnie w plemionach żyjących blisko natury były to często rodziny wielopokoleniowe, gdzie rodzice, z pomocą dziadków zapewniali wyżywienie dla siebie i dla potomstwa, przekazywali dzieciom swoją wiedzę, uczyli je dostosowywać się do warunków, w którym przyszło im żyć.

Tu oczywiście dochodzą kwestie umiejętności porozumiewania się, stosowania narzędzi etc. Ale dla mnie ciekawe było uwarunkowanie biologiczne, gdzie wielkość głowy dziecka przekładała się na czas jego wychowywania. Dla porównania wielkość mózgu ludzkiego noworodka stanowi czwartą część mózgu dorosłego, podczas gdy u naszych najbliższych krewnych – małp człowiekowatych to połowa…

Program z pewnością będzie jeszcze powtarzany, polecam go Waszej uwadze.